Κατά το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού του αιώνα, η Γερμανία κατέγραφε την μία οικονομική επιτυχία μετά την άλλη, κυριαρχώντας στις παγκόσμιες αγορές για υψηλής ποιότητας προϊόντα, όπως πολυτελή αυτοκίνητα και βιομηχανικό εξοπλισμό. Οι πωλήσεις της προς τον υπόλοιπο κόσμο ήταν τόσο υψηλές που κατά το ήμισύ της η οικονομία της στηριζόταν στις εξαγωγές.
Οι θέσεις εργασίας ήταν φαινομενικά άφθονες και το ταμείο του κράτους ξεχείλιζε, την ώρα που άλλες ευρωπαϊκές χώρες - όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, ένιωθαν την θηλειά του χρέους να σφίγγει, ενώ γράφονταν ακόμη και βιβλία για το πώς οι άλλες χώρες μπορούσαν να διδαχθούν από την Γερμανία.
Όλα αυτά όμως δεν ισχύουν πια.
Πλέον μεταξύ των μεγάλων ανεπτυγμένων οικονομιών του κόσμου καταγράφει τις χειρότερες επιδόσεις. Τόσο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπουν ύφεση για φέτος.
Η εξέλιξη αυτή ήρθε μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία που οδήγησε στην απώλεια του φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου. Πρόκειται για ένα πρωτοφανές σοκ για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες της Γερμανίας, οι οποίες αποτελούν τροφοδότη ολόκληρης της Ευρώπης.
Η αιφνίδια υποαπόδοση της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής οικονομίας έχει ενεργοποιήσει ένα κύμα επικρίσεων, ενώ σε εξέλιξη είναι ένας έντονος διάλογος για το ποιες πρέπει να είναι οι επόμενες κινήσεις.
Η Γερμανία κινδυνεύει με αποβιομηχανοποίηση, καθώς τα υψηλά ενεργειακά κόστη και οι κυβερνητικές ολιγωρίες σε άλλα χρόνια προβλήματα ενδέχεται να προκαλέσουν την «μετανάστευση» επιχειρήσεων και υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, σύμφωνα με τον Κρίστιαν Κούλμαν, διευθύνοντα σύμβουλο της γερμανικής εταιρείας χημικών EVONIK.
Κρίστιαν Κούλμαν, EVONIK Martin Meissner/Copyright 2023 The AP. All rights reserved.
Από το γραφείο του στον 21ο όροφο στην πόλη Έσεν, κοντά στον ποταμό Ρουρ, ο Κούλμαν δείχνει τα σύμβολα της κάποτε επιτυχίας στην βιομηχανική περιοχή της κοιλάδας: Καπνός από τα μεταλλουργεία, σωροί απορριμμάτων από ανθρακωρυχεία που τώρα δεν λειτουργούν, ένα τεράστιο διυλιστήριο της ΒΡ και οι παραγωγικές εγκαταστάσεις της εταιρείας του.
Η πάλαι ποτέ «πρωτεύουσα» των ορυκτών καυσίμων αυτές τις ημέρες έχει αναχθεί σε σύμβολο της ενεργειακής μετάβασης, καθώς είναι σπαρμένη με ανεμογεννήτριες και πράσινους χώρους. Όπως λέει ο Κούλμαν, η απώλεια του φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου που χρειαζόταν για την λειτουργία των βιομηχανιών «ζημίωσε επώδυνα το επιχειρηματικό μοντέλο της γερμανικής οικονομίας».
Από την στιγμή που η Ρωσία έκοψε το συντριπτικό μέρος του αερίου της που έφθανε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η γερμανική κυβέρνηση ζήτησε από την EVONIK να διατηρήσει για ακόμα λίγους μήνες την ενεργειακή της μονάδα. Η εγκατάσταση καίει άνθρακα και υπάρχει από την δεκαετία του '60. Η εταιρεία σταδιακά αφήνει πίσω της την συγκεκριμένη μονάδα, προκειμένου να ενεργοποιήσει δύο γεννήτριες που λειτουργούν με φυσικό αέριο και μπορούν αργότερα να λειτουργήσουν με υδρογόνο, καθώς τα σχέδια της EVONIK είναι να είναι ανθρακικά ουδέτερη μέχρι το 2030.
Μια λύση που τελεί υπό συζήτηση είναι η θεσμοθέτηση πλαφόν στις τιμές του βιομηχανικού ρεύματος, ώστε η οικονομία να διέλθει αυτής της μεταβατικής φάσης προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Την πρόταση διατύπωσε ο αντικαγκελάριος Ρόμπερτ Χάμπεκ, ο οποίος προέρχεται από τους Πράσινους. Ωστόσο, ο σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Όλαφ Σολτς και το φιλοεπιχειρηματικό FDP διαφωνούν, όπως και οι οικολόγοι που θεωρούν ότι κάτι τέτοιο θα παρέτεινε την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.
Γερμανία, οικονομία Martin Meissner/Copyright 2023 The AP. All rights reserved.
Ο Κούλμαν, όμως, τάσσεται υπέρ: «Αυτά τα υψηλά ενεργειακά κόστη οφείονται σε λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις που σε πρώτη φάση τα ανέπτυξαν και τα επηρέασαν. Και δεν γίνεται τώρα ο λογαριασμός να πάει στην γερμανική βιομηχανία και στους Γερμανούς εργαζόμενους».
Η τιμή του φυσικού αερίου είναι σχεδόν διπλάσια σε σχέση με το 2021. Αυτό πλήττει τις επιχειρήσεις που το χρειάζονται για να κρατούν το γυαλί και μέταλλο σε υψηλές θερμοκρασίες ή σε τήξη 24 ώρες την ημέρα, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν στην κατασκευή κτιρίων και οχημάτων.
Το δεύτερη πλήγμα στην γερμανική οικονομία έρχεται επίσης εξ ανατολών. Η Κίνα, ένας εμπορικός εταίρος-κλειδί, βλέπει την οικονομία της να επιβραδύνει, έπειτα από δεκαετίες εύρωστης ανάπτυξης.
Πρόκειται για εξωτερικά χτυπήματα που εξέθεσαν τις ρωγμές στα θεμέλια της γερμανικής οικονομίας, ανεξαρτήτως της πολυετούς επιτυχημένης πορείας της. Μεταξύ των ελλείψεων περιλαμβάνεται η ελάχιστη ψηφιοποίηση στο κράτος και στις επιχειρήσεις, καθώς και η χρονοβόρα διαδικασία για την έγκριση ενεργειακών projects σχετικά με τις ΑΠΕ.
Ακόμη ένα ζήτημα που αποκαλύφθηκε ήταν το ότι τα χρήματα που η κυβέρνηση είχε διαθέσιμα προέρχονταν εν μέρει από καθυστερήσεις στις επενδύσεις στο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο και στις υψηλές ταχύτητες ίντερνετ για την περιφέρεια. Η απόφαση από το 2011 για κλείσιμο των τελευταίων πυρηνικών εργοστάσιων στην Γερμανία έγινε δεκτή με αμφισβήτηση και ανησυχία σχετικά με τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και την διαθεσιμότητά της. Οι επιχειρήσεις διαπιστώνουν σοβαρές ελλείψεις σε ειδικευμένο εργατικό δυναμικό και οι ανοικτές θέσεις εργασίας κινούνται σε επίπεδα ρεκόρ, αγγίζοντας τα δύο εκατομμύρια.
Ήδη η κυβέρνηση έχει παραδεχθεί ότι το να βασίζεται στην Ρωσία ως προς την αξιόπιστη προμήθεια φυσικού αερίου μέσω των αγωγών Nord Stream στην Βαλτική Θάλασσα υπήρξε λάθος.
Επί του παρόντος, έργα που αφορούν την καθαρή ενέργεια προχωρούν σημειωτόν λόγω γραφειοκρατίας, αλλά και αντιδράσεων τοπικού χαρακτήρα. Στην νότια Βαυαρία, για παράδειγμα, οι περιορισμοί στην απόσταση από οικιστικές περιοχές διατηρούν τις ετήσιες εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
Επιπλέον, το κόστους 10 δισεκατομμυρίων καλώδιο που θα μεταφέρει αιολική ενέργεια από τον γερμανικό βορρά στις βιομηχανίες του νότου συναντά πολιτικές αντιδράσεις που τάσσονται υπέρ της υπογειοποίησής του. Αυτό σημαίνει πως το έργο, αντί να ολοκληρωνόταν το 2022, θα περατωθεί το 2028.
Εν τω μεταξύ, οι ενεργοβόρες επιχειρήσεις προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα με το σοκ των τιμών.
Η εταιρεία Drewsen Spezialpapiere, η οποία παράγει χαρτιά ειδικού τύπου (π.χ. για διαβατήρια), αλλά και χάρτινα καλαμάκια, αγόρασε τρεις ανεμογεννήτριες κοντά στις εγκαταστάσεις της στην βόρεια Γερμανία, ώστε να καλύψει περίπου το 25% των ενεργειακών της απαιτήσεων, καθώς αφήνει πίσω το φυσικό αέριο.
Η Schott AG, η οποία παράγει ειδικής χρήσης γυαλί, πειραματίστηκε, αντικαθιστώντας καθαρό υδρογόνο αντί για φυσικό αέριο στο εργοστάσιό της που παράγει γυαλί σε δεξαμενές, στις οποίες η θερμοκρασία φθάνει τους 1.700 βαθμούς Κελσίου. Το εγχείρημα δούλεψε, αλλά μόνο σε περιορισμένη κλίμακα, με το υδρογόνο να παρέχεται με φορτηγό. Χρειάζονταν μαζικές ποσότητες υδρογόνου που παράγονται από ΑΠΕ και παραδίνονται μέσω αγωγού, όμως κάτι τέτοιο ακόμα δεν υπάρχει.
Ο καγκελάριος Σολτς έχει απευθύνει έκκληση, ώστε η ενεργειακή μετάβαση να προχωρήσει επειγόντως. Μέσα σε διάστημα μηνών έχει εγκαταστήσει τέσσερις πλωτούς τερματικούς σταθμούς φυσικού αερίου, προκειμένου να αντικαταστήσει το χαμένο ρωσικό φυσικό αέριο. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) που φθάνει στους τερματικούς σταθμούς με πλοία από τις ΗΠΑ, το Κατάρ και αλλού είναι πιο δαπανηρό από το ρωσικό αέριο που ερχόταν μέσω αγωγών. Όμως η προσπάθεια έδειξε τι μπορεί η Γερμανία να κάνει.
Παρ' όλα αυτά, οι διαφωνίες εντός της κυβέρνησης συνασπισμού για το πλαφόν στις τιμές της ενέργειας έχουν αντίκτυπο, ενώ ένας νόμος που απαγορεύει την εγκατάσταση νέων κλιβάνων με φυσικό αέριο έχει εξοργίσει τους επιχειρηματίες.
Η χρυσή δεκαετία της οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ 2010 και 2020 οδήγησε την Γερμανία σε εφησυχασμό, λέει ο επικεφαλής οικονομολόγος της τράπεζας Berenberg Χόλγκερ Σμίντινγκ. Σε μια διάσημη ανάλυσή του το 1998, ο Σμίντινγκ είχε χαρακτηρίσει την Γερμανία ως τον «ασθενή της Ευρώπης». 25 χρόνια μετά, ο ίδιος θεωρεί ότι ένας τέτοιος χαρακτηρισμός σήμερα θα ήταν υπερβολικός, αν σκεφτεί κανείς την χαμηλή ανεργία της Γεμρανίας και την, σε κάθε περίπτωση, εύρωστη οικονομική κατάσταση του κράτους. Αυτά δίνουν στην Γερμανία το περιθώριο για να αναλάβει δράση. Όμως, την ίδια ώρα, μειώνει και την πίεση για να προχωρήσει σε αλλαγές.
Όπως λέει ο Σμίντινγκ, το σημαντικότερο άμεσο βήμα θα ήταν να τερματιστεί η αβεβαιότητα σχετικά με το ενεργειακό κόστος. Όποια πολιτική και να επιλεγεί, «θα αποτελούσε ήδη τεράστια βοήθεια, αν η κυβέρνηση μπορούσε να συμφωνήσει σε αυτή γρήγορα, προκειμένου οι επιχειρήσεις να γνωρίζουν τι σκέφτεται η κυβέρνηση και να μπορέσουν να προχωρήσουν στους κατάλληλους σχεδιασμούς, αντί να καθυστερούν τις επενδυτικές αποφάσεις», καταλήγει ο Χόλγκερ Σμίντινγκ.